Vitamine B12 is een vitamine die vaak genoemd wordt in combinatie met vegetarisme of veganisme. Maar op welke manier zijn deze twee termen verbonden en wat houdt vitamine B12 precies in? In onderstaand artikel leggen we dit aan je uit.
Wat is de functie van vitamine B12?
Laten we beginnen met de functie van vitamines in het algemeen. Vitaminen zijn nodig voor het goed functioneren van het lichaam. Daarnaast houden vitamines het lichaam gezond en handhaven ze het natuurlijk evenwicht. Vitamine B12 speelt in alle bovengenoemde processen ook een rol en heeft daarbij nog een aantal specifieke functies. Vitamine B12 staat ook wel bekend onder de naam cobalamine en is nodig voor:
Vitamine B12 zit hoofdzakelijk in dierlijke producten. Dat komt doordat dieren bepaalde bacteriën en schimmels in hun maag of darmen hebben die vitamine B12 maken. De gemaakte vitamine B12 wordt door de darmwand opgenomen en verspreidt zich op die manier door het lichaam van de dieren. Het eindresultaat is dat de vitamine uitkomt in organen en spieren en als gevolg hiervan ook in de melk en eieren. Vitamine B12 zit onder andere in:
Net als dieren hebben ook mensen bepaalde bacteriën en schimmels die vitamine B12 maken. Het grote verschil is dat deze vitamine B12 bij ons niet wordt opgenomen. Dat komt doordat onze bacteriën aan het einde van de dikke darm zitten en daar is het niet meer mogelijk vitaminen op te nemen in het lichaam. Als mens zijn we hierdoor aangewezen op voeding om vitamine B12 binnen te krijgen. Door middel van voeding kan ons lichaam de vitamine wel opnemen en via het bloed verspreiden.
Een vitamine B12-tekort kan veel verschillende symptomen hebben. Het grootste is op te delen in drie categorieën, namelijk vermoeidheid, zenuwen en mentaal. Helaas vinden er bij veel van de symptomen misdiagnoses plaats. Dit komt doordat de symptomen met een andere ziekte/ander tekort in verband worden gebracht. Geheugenverlies wordt bijvoorbeeld vaak gekoppeld aan alzheimer en dergelijke misvattingen kunnen op lange termijn zorgen voor negatieve gevolgen voor de gezondheid van een patiënt.
Een tekort aan vitamine B12 leidt leidt vaak tot bloedarmoede. Klachten die hieruit voort kunnen komen zijn:
Omdat vitamine B12 een belangrijke rol speelt in het onderhoud van zenuwen, zijn er veel zenuw-gerelateerde problemen die veroorzaakt (kunnen) worden door een tekort aan vitamine B12. Denk hierbij aan:
Ook op mentaal vlak heeft een B12-tekort veel invloed, zoals:
Naast klachten uit de drie categorieën, zijn ook onderstaande klachten mogelijk bij een B12-tekort:
Een tekort aan vitamine B12 komt veel vaker voor dan de meeste mensen denken. Studies wijzen uit dat wel 40% van de mensen tussen de 26 jaar en 83 jaar een vitamine B12-level heeft dat grenst aan een tekort. Hiervan had 9% een duidelijk tekort. Verrassend genoeg is het ook zo dat een vitamine B12 tekort bij jongeren en ouderen evenveel voorkomt.
Redenen dat een vitamine B12-tekort vaak onopgemerkt blijft zijn:
Gelukkig is er op het gebied van testen veel vooruitgang geboekt en zijn er nieuwe testmanieren ontwikkeld. Laboratoriumonderzoeken laten zien dat vitamine B12-tekort vaak samengaat met een verhoogde afgifte van methylmalonzuur (MMA) en homocysteïne of een verminderde waarde van holo-TC. De meest innoverende testen voor het meten van een vitamine B12-tekort spelen hier ook op in.
MMA is een afkorting voor MethylanMalonAcid, ofwel methylmalonzuur. Dit is een stof in het lichaam die helpt bij de stofwisseling. Dit gebeurt via een vitamine B12-afhankelijk enzym (eiwit). Als de MMA-spiegels hoog zijn, kan dit erop wijzen dat vitamine B12 ontbreekt. Er zijn twee manieren om methylmalonzuur te laten meten: in het bloedserum en in de urine. Hoewel een methylmalonzuur-test nauwkeuriger is dan een normale serumtest, is er ook een ‘maar’: Verhogingen van methylmalonzuur in de urine kunnen ook worden veroorzaakt door nierdisfunctie. Serum-methylmalonzuur kan daarentegen worden verhoogd in aanwezigheid van bacteriële overgroei in de dunne darm. Mocht er verhoging van methylmalonzuur worden gevonden, is er dus aanvullend onderzoek nodig om te kijken waardoor deze toename tot stand komt.
Holo-TC is een stofje dat alleen de actieve vorm van B12 in het lichaam meet. Actief B12 wil zeggen dat het bruikbaar is voor het lichaam, ofwel functioneel B12. Of B12 actief is, heeft te maken met het eiwit waar het aan gebonden is. Een serumtest maakt geen onderscheid tussen functioneel en niet-functioneel B12 en meet gewoon de totale hoeveelheid B12 in het lichaam. Holo -TC maakt dit onderscheid wel. Hierdoor Hierdoor is het een veel betrouwbaardere test.
Homocysteïne is een aminozuur in het bloed. Als de hoeveelheid vitamine B12 daalt, gaat het gehalte homocysteïne omhoog. Zo’n toename van homocysteïne is een indicatie voor een B12-tekort, maar geeft geen zekerheid. Verhoogd homocysteïne kan ook worden veroorzaakt door foliumzuur- en vitamine B6-tekorten. Homocysteïne is een stuk gevoeliger dan serum B12. Echter zijn aanvullende testen bij een verhoogd homocysteïne nodig om te bepalen of de oorzaak een B12-, foliumzuur- of B6-tekort is. Bij een homocyëstine-test is het belangrijk om de 12 uur van tevoren niet te eten of te drinken.
Een serumtest meet de totale hoeveelheid B12 in het lichaam. Hierbij maakt het geen onderscheid tussen functioneel en niet-functioneel B12.Mede hierdoor geeft een serumtest pas in een vergevorderd stadium van B12-tekort aan dat de B12 waarde naar beneden gaat. Zo’n 5 tot 20% van het totale B12 is functioneel en de rest is dus niet-functioneel en onbruikbaar voor het lichaam. Een serumtest vertelt niet wat de hoeveelheid gemeten niet-functioneel B12 is en is hierdoor nogal onbetrouwbaar als je wil weten wat het gehalte functioneel B12 is.
Zowel methylmalonzuur als holo-TC als homocysteïne worden beschouwd als een goede maatstaaf voor functioneel B12-tekort. Dit omdat ze meten hoeveel functioneel B12 er aanwezig is. Hierdoor zijn ze betrouwbaarder dan een serumtest, waarbij alleen gekeken wordt naar het totaalgehalte vitamine B12 en niet naar of het functioneel is.
Dan is de vraag: Wat is de beste test om erachter te komen of je wel of geen functioneel B12-tekort hebt?
De meest nauwkeurige en sensitieve marker is holo-TC. Op de tweede plaats komen de methylmalonzuur-testen. Deze zijn erg precies, maar een verhoogd methylmalonzuur komt vaak pas tot uiting als een B12-tekort verder gevorderd is. Voor homocystëine geldt hetzelfde als voor methylmalonzuur-markers: vaak wel precies, maar een toename homocyëstine komt vaak pas later tot uiting. Dit is dan ook de reden dat een homocyëstinetest de derde keuze is. Een serumtest is veruit de minst nauwkeurige. Dat komt doordat dit pas een signaal afgeeft bij een vergevorderd B12-tekort. Hierdoor zijn gevolgen mogelijk niet meer terug te draaien. Daarnaast maakt een serumtest ook geen onderscheid tussen functioneel en niet-functioneel B12. Een serumtest is wél nuttig als het in combinatie met bijvoorbeeld homocyëstine/methylmalonzuur en/of holo-TC wordt getest.
Het zal niet verrassend zijn, maar het eerder een B12-tekort wordt opgemerkt, hoe beter! Op deze manier is de kans het grootste dat symptomen kunnen worden voorkomen of teruggedraaid. Een tekort aan vitamine B12 ontstaat in vier fasen:
Tijdens deze eerste twee stadia raken de plasma- en celvoorraden van B12 uitgeput en neemt de concentratie holo-TC in het bloed af. Symptomen zijn in deze fasen nog zeer onwaarschijnlijk. Een testmarker voor holo-TC is de enige manier om zo vroeg al uitsluitsel te geven over een B12-tekort.
Fase III wordt gekenmerkt door verhoogde homocysteïne in het bloed en verhoogde mathylmalonzuur-concentraties in de urine. Vanzelfsprekend zijn hierdoor testen gericht op serumhomocysteïne en serum/urine-MMA de beste markers voor het detecteren deficiëntie In deze fase zullen sommige mensen milde symptomen zoals vermoeidheid of hersenmist ervaren, maar anderen zullen geen tekenen of symptomen opmerken.
In deze laatste fase zijn er veel symptomen die zich uiten, zoals bloedarmoede, vermoeidheid en hersenmist. Echter is het ook zo dat serum-B12 en mogelijk ook andere markers nog geen af- of toename vertonen. Symptomen kunnen extreme vormen aannemen. Zo erg zelfs, dat mensen denken dat ze de ziekte van Alzheimer of Parkinson hebben.
Het tijdsbestek waarin alle vier de fases zich afspelen is erg lang. Alleen al de eerste twee fasen kunnen maanden of zelfs jaren duren. Het kan tevens jaren duren voordat de fysieke symptomen van B12-uitputting verschijnen. In het geval van neurologische symptomen kan het te laat zijn om ze terug te draaien tegen de tijd dat een B12-tekort vergevorderd is. Dit is vooral ernstig voor kinderen en jonge volwassenen van wie de hersenen nog in ontwikkeling zijn, net als voor elke volwassene met een risico op de ziekte van Alzheimer of dementie.
Wij mensen zijn afhankelijk van voeding voor het binnenkrijgen van vitamine B12. De hoofdoorzaak van een tekort aan vitamine B12 is daarom een dieet met te weinig vitamine B12. Dat men via voeding te weinig vitamine B12 binnenkrijgt, kan verschillende oorzaken hebben. Voorbeelden van oorzaken zijn:
Zoals al een aantal keer is aangestipt, hebben mensen met een grotendeels plantaardig dieet een grotere kans op B12-tekort. Bij een vegetarische leefstijl waarbij wel eieren en zuivelproducten gegeten wordt, is deze kans al een stuk kleiner. Niettemin is het ook voor vegetariërs belangrijk zich bewust te zijn van hun leefstijl en mogelijke gevolgen.
Een veel voorkomende mythe onder vegetariërs en veganisten is dat het mogelijk is om B12 te krijgen uit plantaardige bronnen zoals, zeewier
gefermenteerde soja, spirulina en biergist. De waarheid is echter dat er bijna geen plantaardige bronnen van B12 zijn; Bijna alle geteste zeewieren bevatten vitamine B12-analogen (dat wil zeggen, chemisch vergelijkbaar), die juist opname van echt B12 tegenwerken. De enige uitzondering is een combinatie van gedroogde paarse lavas (nori) en wilde paddenstoelen, waarvan in één onderzoek is aangetoond dat ze methylmalonzuur verminderen.
Bij veganisten komt het vaak voor dat symptomen van een B12-tekort verdoezeld worden. Dit komt doordat vegetariërs en veganisten vaak een ijzertekort en een hoge foliumzuurinname hebben. Deze factoren zorgen ervoor dat alle mogelijke alarmbellen, zoals een verhoogd MMA of holo-TC, gesaboteerd worden. Calciumtekort, dat veel voorkomt bij veganisten, kan ook leiden tot B12-tekort omdat calcium nodig is voor de opname van B12.
Vroegere onderzoeken toonden altijd aan dat vegetariërs en veganisten slechts íets meer tekorten hadden dan iemand die wel vlees eet. Echter waren deze resultaten gebaseerd op relatief ongevoelige markers , zoals serum-B12.
De meest recente metingen van de B12-status geven aan dat de vegetariërs en veganisten wel degelijk meer tekorten hebben. Een onderzoek waarbij serum B12 (de minder gevoelige methode) werd gebruikt, gaf bijvoorbeeld aan dat 7 procent van de vegetariërs en 52 procent van de veganisten B12-tekort had. Terwijl wanneer holo-TC werd gebruikt, een tekort werd ontdekt bij 77 procent van de vegetariërs en 92 procent van de veganisten. (7, 8)
Kortom, bij een veganistisch dieet is het niet mogelijk genoeg B12 uit voeding te halen. Het is dus is het belangrijk hier actief op te letten. Regelmatig het bloed onderzoeken helpt om het B12-gehalte in de gaten te houden. Dat kan bijvoorbeeld gedaan worden met ons testpakket.
Indien je symptomen ervaart die kunnen duiden op een B12-tekort, is het verstandig door een professional een bloedonderzoek te laten doen. Op die manier kunt je laten onderzoeken wat de waarde van vitamine B12 in het bloed is. Een bloedonderzoek kan gedaan worden als uwe
Een tekort aan vitamine B12 kan bijna nooit opgelost worden met voeding. Als uit een bloedonderzoek blijkt dat je inderdaad een vitamine B12-tekort hebt, kan uw huisarts een proefbehandeling met vitamine B12-tabletten voorstellen. Hierbij slik je elke dag een tablet van 1000 microgram vitamine B12. Dit doe je gedurende een periode van 3 maanden. Zijn de klachten dan nog niet verdwenen? Dan ga je weer naar de huisarts om op zoek te gaan naar een andere oorzaak van de klachten. Zijn de klachten wel verdwenen? Dan ga je toch nog 3 maanden door en na deze periode stopt je. Let er daarna goed op dat de klachten wegblijven en je zelf daarnaast gezond en gevarieerd blijft eten.
In extreme gevallen is het nodig vitamine B12 te injecteren met een prik. Dit gebeurt als je:
De injecties met vitamine B12 kunnen door de huisarts gegeven worden. De eerste 10 prikken worden elke 3, 4 of 7 dagen gegeven. Daarna volstaat het om elke twee maanden een prik te halen. Tijdens deze periode kan je met je huisarts bespreken of je daarna over kunt gaan op het slikken van tabletten. Daarbij is het ook belangrijk dat je zelf probeert voedsel te eten waar voldoende vitamine B12 in zit.
Mocht er sprake zijn van een ontsteking in het maagvlies, kan de huisarts besluiten verder bloedonderzoek te doen. Een mogelijkheid is ook een kijkeronderzoek te doen in de maag. Als blijkt dat je inderdaad een ontsteking hebt, moet je blijven doorgaan met het slikken van vitamine B12-tabletten.
De Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH) van B12 ligt rond 2,8 microgram per dag en deze hoeveelheid is afhankelijk van leeftijd en geslacht.
Voor alle suppletie geldt dat je dit het beste doet in overleg met een huisart of deskundige. Op die manier kan een passende behandeling bedacht worden. Als je toch besluit op eigen houtje vitamine B12 bij te slikken, zorg dan dat je nooit meer suppleert dan 100% van de Dagelijks Aanbevolen Hoeveelheid (ADH). Een overschot aan vitamine B12 wordt door het lichaam uitgeplast. Let wel op als je een lange tijd doorgaat met B12-tabletten, want dat kan ‘overkill’ zijn voor de nieren.
Gek genoeg is gebleken dat en overschot aan vitamine B12 voor dezelfde symptomen kan zorgen als een tekort. Indien er sprake is van te veel vitamine B12 kan er sprake zijn van verslechterde opname van de vitamine in weefsels en spieren. Het beste is om in deze gevallen een specialiste te raadplegen.
Haal het beste uit je lichaam.
